"ฌาน 4" หรือ "จาน 4" (ในภาษาไทย) คือขั้นตอนที่สูงสุดของการเจริญสติหรือการปฏิบัติสมาธิในทางพระพุทธศาสนา ซึ่งหมายถึงการเข้าสู่สถานะที่มีสมาธิอย่างลึกซึ้งจนถึงจุดที่ไม่มีความคิดและความรู้สึกเกี่ยวข้อง โดยภายในฌานที่ 4 นี้ บุคคลจะรู้สึกถึงความสงบที่สุด เป็นการหยุดนิ่งจากความคิดหรือความรู้สึกใดๆ ทั้งสิ้น
ฌาน 4 มีลักษณะสำคัญคือ:
1. **สมาธิลึก**: เป็นการฝึกสมาธิที่เข้มข้น จนทำให้ความรู้สึกและการรับรู้ที่เป็นรูปธรรมทั้งหมดหายไป
2. **ความรู้สึกสงบ**: จิตใจจะสงบและใสจนไม่สามารถระลึกถึงสิ่งใดได้เลย
3. **ความรู้สึกไม่มีความเจ็บปวด**: ไม่มีความเจ็บปวดหรือความสับสนเกิดขึ้นในภาวะนี้
การบรรลุฌานที่ 4 จึงถือเป็นขั้นสูงสุดของการพัฒนาจิตใจในการฝึกสมาธิ โดยส่วนใหญ่จะช่วยให้บุคคลเข้าใจถึงการปล่อยวางจากทุกสิ่งทุกอย่างในโลกนี้ได้มากขึ้น
-----------------------------------------------
ฌาน 4 คือ ภาวะที่จิตสงบและตั้งมั่นในระดับต่างๆ ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของการปฏิบัติสมาธิในพระพุทธศาสนา มี 4 ขั้นตอน ได้แก่
## 1. ปฐมฌาน
* เป็นฌานขั้นแรกที่ผู้ปฏิบัติจะละวางนิวรณ์ 5 ประการ ได้แก่ ความพอใจในกาม ความพยาบาท ความหดหู่ท้อแท้ ความฟุ้งซ่านรำคาญ และความลังเลสงสัย
* จิตจะรวมอยู่ในอารมณ์เดียว มีองค์ประกอบ 5 อย่าง คือ วิตก (การตรึกตรอง) วิจาร (การพิจารณา) ปีติ (ความอิ่มเอมใจ) สุข (ความสุข) และเอกัคคตา (ความมีจิตใจแน่วแน่)
## 2. ทุติยฌาน
* เมื่อจิตสงบมากขึ้น วิตกและวิจารจะดับไป เหลือเพียงปีติ สุข และเอกัคคตา
* จิตจะมีความสงบและสว่างมากขึ้น
## 3. ตติยฌาน
* ขั้นนี้ปีติจะดับไป เหลือเพียงสุขและเอกัคคตา
* ผู้ปฏิบัติจะรู้สึกถึงความสุขที่ละเอียดอ่อนและสงบ
## 4. จตุตถฌาน
* เป็นฌานขั้นสูงสุดที่สุขจะดับไป เหลือเพียงอุเบกขา (ความวางเฉย) และเอกัคคตา
* จิตจะเป็นกลาง ไม่ยินดียินร้ายต่อสิ่งใดๆ มีความสงบและตั้งมั่นอย่างสมบูรณ์
การเข้าฌานทั้ง 4 ขั้นนี้ เป็นการฝึกจิตให้สงบและมีสมาธิ ซึ่งเป็นพื้นฐานสำคัญในการเจริญวิปัสสนาเพื่อบรรลุธรรมขั้นสูงต่อไป
----------------------------------------------
ฌาน 4 หรือ จตุตถฌาน (จตุตถะ + ฌาน) เป็นระดับสูงสุดของรูปฌานในพุทธศาสนา หมายถึง ภาวะที่จิตสงบและเป็นหนึ่งอย่างลึกซึ้ง ปราศจากความสุขและทุกข์ทางกาย มีแต่ความสงบและความตั้งมั่นเท่านั้น
ลักษณะของฌาน 4:
1. **อุเบกขา**: ความวางเฉย ไม่ยินดียินร้าย
2. **เอกัคคตา**: จิตตั้งมั่นเป็นหนึ่ง
3. **สติบริสุทธิ์**: สติที่บริสุทธิ์และมั่นคง
ในฌานนี้ จิตจะละเอียดและมั่นคงมาก ไม่มีทั้งสุขและทุกข์ทางกาย เหลือเพียงอุเบกขาและเอกัคคตาเท่านั้น
ฌาน 4 เป็นพื้นฐานสำหรับการเข้าถึงอรูปฌานและวิปัสสนา เพื่อบรรลุธรรมขั้นสูงต่อไป